Klinisch Laboratorium Heilig-Hartziekenhuis Mechelsestraat 24, B-2500 Lier Tel.: 03-491 30 70 • Fax: 03-491 30 89

DocNr SOP.ORG.22	Versie 8		Status Definitief	Auteur Nathalie Verbrugge
Aangemaakt op 26/Aug/2024	Verstuurd op 11/Sep/2024	Geldig van 11/Sep/2024	Geldig tot 11/Sep/2027	Gearchiveerd op

2. Toepassingsgebied

Deze procedure geldt voor alle personen die zich bevinden in de lokalen gedefinieerd als ‘laboratorium’ en moet dus door alle betrokken medewerkers gekend zijn én toegepast worden. Wat betreft de bioveiligheid ligt het risico echter ruimer, gaande van het transport over het ontvangen en registreren van stalen en culturen tot en met de afvalverwijdering. De hiervoor te nemen voorzorgen moeten dus niet alleen gekend zijn door alle laboratoriummedewerkers, maar ook door de werknemers buiten het laboratorium, die betrokken zijn bij transport van stalen en afvalverwijdering.

3. Definities en termen

• PBM: Persoonlijke beschermingsmiddelen;
• Comité PBW: Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk;
• L2: Risicoklasse 2 voor laboratoria, indeling opgesteld in Vlarem;
• VGM: Veiligheid, Gezondheid en Milieu.

4. Verantwoordelijke en opleiding

Klinisch bioloog Wim Laffut is binnen het laboratorium verantwoordelijk voor de veiligheid; hij is tevens bioveiligheidscoördinator. Klinisch bioloog Ellen Van Even is verantwoordelijk voor de ziekenhuishygiëne. Het naleven van de richtlijnen en de noodzaak aan permanente vorming moet echter een aandachtspunt zijn voor iedereen.

Om de motivatie en het uitvoeringsniveau van werken onder veilige en hygiënische omstandigheden hoog te houden, zal er voor de nodige informatie en opleiding gezorgd worden (SOP.ORG.26: In- & uitstroom, opleiding & feedback personeel):

1. Bij elke nieuwe aanwerving;
2. Bij verandering van taak;
3. Telkens als er wijzigingen in de aard, de omstandigheden en de organisatie van het werk of de infrastructuur optreden.

5. Risicoanalyse bioveiligheid

Cf. Afdeling 5.51.3 van het Vlaams Besluit van 6 februari 2004, handelend over Inperkings- en andere beschermingsmaatregelen bij Risicoanalyse.

In het laboratorium — met name in het lab microbiologie — worden klassieke, diagnostische microbiologische testen uitgevoerd op klinische humane monsters; d.w.z.: het rechtstreeks aantonen van micro-organismen met behulp van microscopische en/of immunologische technieken óf het aantonen van deze micro-organismen na vermenigvuldiging door kweek. Er worden enkel menselijke (potentieel) pathogenen opgespoord die behoren tot risicoklasse 1, 2 of 3 en die niet overdraagbaar zijn via de lucht (zie Vlaams Besluit van 6 februari 2004). Patiënten en monsters van patiënten die verdacht zijn op besmetting door micro-organismen behorend tot risicoklasse 4, worden doorgestuurd naar gespecialiseerde laboratoria.

Daarnaast worden ook primoculturen ingezet en wordt microscopisch onderzoek op klinische monsters uitgevoerd voor het specifiek opsporen van het Mycobacterium tuberculosis complex.
De ingezette primoculturen worden voor kweek en identificatie verstuurd naar een gespecialiseerd laboratorium.
Op basis van de wetgeving van het Vlaamse gewest, besluit van 6 februari 2004, moet het laboratorium bijgevolg voldoen aan de inperkingscriteria van niveau L2, inclusief bijkomende maatregelen.

Er wordt bovendien een risicoanalyse uitgevoerd door de preventiedienst van het ziekenhuis. De documentatie hiervan is beschikbaar in de map Kwaliteit - Risicoanalyse - RA door preventiedienst.

6. Voorzieningen

In het lab microbiologie zijn volgende voorzieningen aanwezig:

• Fysische afscheiding van de andere delen van het laboratorium, toegangsdeur vergrendelbaar en met deurveer met signalisatie (biorisicoteken + inperkingsniveau + verantwoordelijke);
• Wasbak met faciliteiten voor wassen en handontsmetting, niet-manuele bediening;
• Ventilatiesysteem: mechanische ventilatie, HEPA filter;
• Centrifuge hermetisch afsluitbaar: Rotina 35 van Hettich, Minispin (Eppendorf);
• Microbiologische veiligheidskast.

• Nitril handschoenen;
• Veiligheidsbrillen (voor chemicaliën), die voldoen aan volgende criteria: duoflex oorveren (instelbaar), panoramisch glas (instelbaar);
• Gelaatsmaskers type FFP3D (enkel in het laboratorium microbiologie) voor vloeibare en vaste aërosols, die voldoen aan volgende criteria: zachte gelaatsafdichtingsrand, groot filteroppervlak (voor maximale filtratie en minimale opbouw van warme lucht binnenin), uitademventiel.
  

• Deze zijn steeds ter beschikking van het personeel en worden gedragen als er een verwacht rechtstreeks contact met biologische vloeistoffen is, of bij aanwezige huidletsels die niet afdoende afdekbaar zijn met een niet-vochtdoorlatende pleister.
• Handschoenen moeten telkens gewisseld worden bij overgang van vuil naar proper.
• Handschoenen mogen niet ontsmet worden.
• Door het relatief lage risico van contaminatie wordt er vooral aangeraden een goede handhygiëne te onderhouden (zie 7.3).

• Wordt in het laboratorium gedragen en op plaatsen waar er contact met patiëntenstalen is.
• Om in andere ruimten (bureaus, eetruimte, ...) de mogelijkheid tot contaminatie zo laag mogelijk te houden, wordt hier geen verontreinigde kledij gedragen en wordt de aanwezigheid van staalmateriaal vermeden. Verontreinigde kledij dient steeds gewisseld te worden.

• Deze is in elk labogedeelte ter beschikking en wordt gedragen als er werken worden uitgevoerd waar mogelijk risico is om via het oog in aanraking te komen met chemische en biologische agentia.

• Is ter beschikking in het laboratorium microbiologie (type FFP3D). Enkel te gebruiken in specifieke situaties (bv. Ebola outbreak ...) volgens de dan geldende procedures.

• Wordt enkel gedragen als de laborant het OK moet betreden om dringend bloed, plasma of bloedplaatjes te leveren. Deze schorten worden gedragen over de normale kledij. Ze worden aangetrokken volgens de omkleedprocedure. Eenmalig gebruik.

• Cf. procedure "Handhygiëne, voorschriften, beleid" in Zenya.

• Cf. procedure "Handhygiëne, voorschriften, beleid" in Zenya.

8. Voornaamste risico’s en voorkomingsmaatregelen

Voor verdere informatie over de voornaamste risico’s en voorkomingsmaatregelen verwijzen we naar:

• Het document “Veiligheid en hygiëne in chemische laboratoria” van het Federaal Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid.
• Voor de werkwijze omtrent risico's verbonden aan laboratoriumprocedures, zie SOP.ORG.37: “Risicoanalyse”.
• De “Algemene risicoanalyse” van de dienst zoals beschreven door de preventiedienst van het ziekenhuis is in Zenya terug te vinden.

9. Specifieke risico’s, voorkomingsmaatregelen en werkwijzen

9.1. Immunisaties en melding van infectierisico’s

De toediening en opvolging van de noodzakelijke immunisaties (Hepatitis A en B, Influenza ...), alsook het jaarlijks medisch toezicht, gebeurt integraal door de arbeidsgeneeskundige dienst.

9.2. Bloedcontact

Onder een accidenteel bloedcontact, waarvan een prikaccident deel uitmaakt, wordt verstaan:

• Expositie aan bloed of met bloed verontreinigde lichaamsvochten door een percutane verwonding of door contact met slijmvlies of niet intacte huid. Cf. procedure "Prik- of spatongeval, preventie, procedure" in Zenya.

• Een degelijke opleiding voor de personen die bloedafnames uitvoeren.
• Handschoenen beschermen niet tegen prikongevallen!
• Vaccinatie is de beste preventie tegen een kruisbesmetting met hepatitis B virus.
• Gesloten afnamesysteem.
• Naalden worden niet hercapped (behalve de stompe naalden van hemocultuurflessen), maar rechtstreeks in de daarvoor voorziene containers in de bloedafnamelokalen geworpen. Deze containers worden op een geschikte manier (bij het risicohoudend medische afval) verwijderd.
• Nooit naalden of scherpe voorwerpen in plastiek afvalzakken deponeren, cf. SOP.ORG.16: “Afvalverwijdering in het laboratorium”.

1. Eerste hulp:
   Op de afdeling zelf of op spoedgevallen laat men de wonde goed doorbloeden, gevolgd door het spoelen van de wonde (met water of fysiologische zoutoplossing). Vervolgens wordt de wonde gedesinfecteerd met ontsmettingsalcohol (aanwezig in de priklokalen).
2. Bij besmetting van de slijmvliezen:
   Direct en overvloedig spoelen met water of fysiologisch zoutoplossing. Als een oog moet worden gespoeld, geschiedt dit vanaf de neus naar de buitenzijde van het oog.
3. Aangifte als arbeidsongeval en opvolging door arbeidsgeneesheer:
   Aangeven van prikongeval als arbeidsongeval dient onmiddellijk na het verzorgen en het bezoek aan spoedgevallen te gebeuren door de werknemer zelf. De melding moet verlopen via het Infoland formulier "prik-en spatongevallen". Zie procedure 'Prik-of spatongeval, vervolgstappen na een prik-of spatongeval".

9.3. Veilige werktechnieken in het laboratorium

9.3.1. Algemeen

• Voor iedereen die in contact komt met patiëntenstalen:
  • Geen ringen, horloges en piercings t.h.v. handen en polsen.
  • Geen nagellak of gelnagels.
  • Toepassen van handhygiëne zoals beschreven in procedure "Handhygiëne, voorschriften, beleid" in Zenya
• Wekelijks zuivere laboschort:
  • Bij het verlaten van het labo en op het einde van je werkdag kan je je laboschort thv de lockers achterlaten.
  • Vervang je laboschort minimaal wekelijks of frequenter bij zichtbare bevuiling.
• Prikschort voor bloed- en/of staalname bij patiënten:
  • De prikschorten dienen steeds gebruikt te worden bij patiëntencontact. Deze zijn in elk priklokaal aanwezig en worden 2x/week vernieuwd.
  • De laboschort wordt uitgedaan en in het priklokaal opgehangen (apart haakje op afstand van de prikschorten).
  • Handontsmetting met handalcoholgel.
  • De in het priklokaal voorziene schort met korte mouwen wordt aangetrokken (geen onderkledij met lange mouwen).
  • Handontsmetting voor én na het prikken.
    

• Contact met slijmvliezen wordt vermeden tijdens de werkzaamheden:
  • Niet aan etiketten likken.
  • Geen contactlenzen inbrengen/verwijderen in het lab.
  • Geen schrijfgerief in de mond of achter het oor.
• Voedsel:
  • Eten en drinken zijn enkel toegelaten in ruimten waar niet wordt gewerkt met patiëntenmateriaal, d.w.z. niet in de laboratoriumruimten en ook niet op het secretariaat. Voedsel wordt enkel bewaard in de keuken.

Deze procedure is terug te vinden in Zenya "Moederschapsbescherming - cluster D - Labo".

9.3.3. Pipetteren

• Nooit met de mond pipetteren, enkel met de handpomp of een elektrische pomp.
• (Potentieel) Besmette vloeistoffen langzaam pipetteren ter preventie van aërosolvorming.
• Aliquoteren van stalen dient steeds te gebeuren door de voorziene wegwerpbare polypipetten of pipet met wegwerpbare pipettips (en niet door overgieten).

• Algemene opmerkingen:
  • Enkel goed afgesloten containers of tubes transporteren.
  • Voor intern transport van stalen van de diensten naar het laboratorium wordt een secundaire container voorzien die de stalen toelaat verticaal te blijven staan.
  • Merken met gele klever van stalen die of zéér besmettelijk of zeer pathogeen zijn.
  • Uitstrijkjes (bv.: beenmergen) worden beschouwd als besmettelijk: rechtstreeks contact vermijden, transport op plateau.

• Transport per post:

• Transport naar externe laboratoria:
• In DOC.ORG.8: "Verzending stalen" wordt een overzicht gegeven van de procedures om stalen te verzenden.
  
• In SOP.BAC.M.31: “Mycobacterium (BK)” worden er voor mycobacteriën verdere specificaties gegeven.
  

• Zo veel mogelijk uitvoeren op aparte, daartoe voorziene, tafels en zones.
• Gebruikte werkvoorschriften (steekkaarten) worden gelamineerd of in plastiek mapjes gestoken.

• Vloeistoffen die biologische agentia bevatten altijd afgesloten vortexen.
• Tubes met biologisch materiaal altijd afgesloten centrifugeren.

• Gebruiken volgens voorschriften fabrikant.
• Onderhoud en reinigingshandelingen volgens procedures van de fabrikant uitvoeren.
• Regelmatige controle op slijtage.
• Plaatsen op een voor de gebruiker comfortabele plaats (hoogte).
• Bij breuk van een buis: minimaal 3 min wachten na stilstand / met handschoenen buishouders verwijderen, uitspoelen, reinigen en desinfecteren door onderdompeling in javel (10°).

• Voldoende ruimte voorzien / aandacht voor bereikbaarheid en orde.
• Niet meer gebruikte reagentia worden verwijderd.
• Duidelijke etikettering / zelfbereide reagentia krijgen een naam en de aanmaakdatum en eventueel vervaldatum, de initialen van de persoon die het reagens aangemaakt heeft worden eveneens vermeld.
• Alle reagentia worden afgesloten bewaard.
• Alle chemicaliën die in het laboratorium gebruikt worden, zijn opgenomen in het chemicaliënregister met bijbehorend veiligheidsinformatieblad. Zie DOC.ORG.15: “Chemicaliënregister”.
• In elke SOP wordt de gebruiker gewaarschuwd indien werken met bepaalde stoffen gevaren meebrengt: met vermelding van eventuele, noodzakelijke hulpmiddelen.

• Geen tocht, ramen gesloten houden.
• Voldoende werkplaats rondom de bunsenbranders.
• Geen materiaal plaatsen achter de bunsenbranders.
• Geen papier in de buurt (zeker niet erboven) van de bunsenbranders.
• ‘s Avonds controle op uitdoven.

1. Melden:
• Verwittig de collega’s.
• Gebruik het noodnummer 3333 of druk de brandmeldingknop in.
2. Blussen: Onderneem één bluspoging indien mogelijk. Een beginnende brand kan met een kleine hoeveelheid aan blusmiddel geblust worden; dit dient echter met de nodige kennis van zaken (opleiding) te gebeuren. Een opleiding over blussen en de verschillende blusmiddelen wordt systematisch herhaald.

3. Evacueren:

• Sluit ramen en deuren en zorg dat al de personen het lokaal verlaten hebben.
• Volg de kortste mogelijke weg naar naastgelegen compartiment via uitgang / nooduitgang.
• Blijf ter plaatse en volg verdere instructies.
• Gebruik geen lift.

Cf. procedure "VIR - Incidentmelden- verwerking en analyse" in Zenya.

9.5.2 Interne melding van arbeidsongevallen

De volledige procedure is te vinden in de procedure "Arbeidsongevallen en bijna-ongevallen" in Zenya.

10. Bijlagen

10.1. DOC.ORG.16: “Brandvoorzieningen en vluchtwegen” .

10.2. DOC.ORG.15: “Chemicaliënregister” .

10.3 "Handhygiëne, voorschriften, beleid" in Zenya.

10.4 "Prik- of spatongeval, preventie, procedure" in Zenya.

10.5 "Wat te doen bij brand, werkinstructie" en "brand - zorgactiekaart" in Zenya.

10.6 "VIR, incidenten melden en eruit leren, beleid" in Zenya.

10.7 "Arbeidsongevallen en bijna-ongevallen" in Zenya.

10.8 "Moederschapsbescherming - cluster D - Labo " in Zenya.

10.9 DOC.ORG.8: "Verzending stalen".

Gerelateerde documenten

1. SOP.BAC.M.31: “MYCOBACTERIËN (BK)”
2. SOP.ORG.13: “HUISHOUDKUNDIGE TAKEN”
3. SOP.ORG.16: “AFVALVERWIJDERING IN HET LABORATORIUM”
4. SOP.ORG.26: “IN- & UITSTROOM, OPLEIDING & FEEDBACK PERSONEEL”
5. Brochure “Veiligheid en hygiëne in chemische laboratoria” van het Federaal Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid
6. Vlaams decreet van 6 februari 2004
7. Webdocument “Generieke inperkingsmaatregelen en andere beschermingsmaatregelen: Laboratoria van niveau L2”
8. Inventaris gedetecteerde micro-organismen

procedure G van 25 april 2003 goedgekeurd CZHH.doc

procedure I prikongevallen versie 150102.doc